Decyzja o braku finansowania dla radioteleskopu RT4 wywołała oburzenie wśród naukowców. Czy polska astronomia straci kluczowe narzędzie?

Jeszcze kilkanaście dni temu minister mówił, że sięgać gwiazd to nie pusty slogan. No i okazało się, że jednak jest — mówi “Faktowi” Karol Wójcicki, popularyzator astronomii. Jeden z najważniejszych polskich instrumentów badawczych, radioteleskop RT4 w podtoruńskiej miejscowości Piwnice, może zakończyć działalność. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie chce teraz wspomóc naukowców. Ci napisali na Facebooku, że resort nie przyznał “środków na działalność RT4 na kolejne trzy lata”. Po ich oświadczeniu minister nauki przyznał, że jego plan finansowy “uniemożliwia natychmiastowe sfinansowanie wszystkich dobrze ocenionych projektów”.

Radioteleskop RT4 jest jednym z najważniejszych ośrodków polskiej astronomii. Zdjęcie ilustracyjne.2
Zobacz zdjęcia
Radioteleskop RT4 jest jednym z najważniejszych ośrodków polskiej astronomii. Zdjęcie ilustracyjne. Foto: visittorun.com, Grzegorz Krzyżewski / Fotonews
Radioteleskop RT4, zlokalizowany w Obserwatorium Astronomicznym UMK w Piwnicach, to część międzynarodowej sieci VLBI (Very Long Baseline Interferometry), umożliwiającej prowadzenie precyzyjnych obserwacji radiowych w globalnej współpracy. Zespół odpowiedzialny za RT4 ostrzega: bez finansowania od 1 stycznia 2026 r. urządzenie przestanie działać.

Mimo że wniosek o finansowanie uzyskał najwyższą ocenę A w konkursie SpUB, MNiSW odmówiło wsparcia. Recenzenci wskazali, że aparatura wpisana jest na Polską Mapę Infrastruktury Badawczej, a jej dane są wykorzystywane w czołowych badaniach astrofizycznych.

Jeszcze kilkanaście dni temu Minister Kulasek, zapowiadając ogólnopolską trasę naukowo-techniczną Sławosza Uznańskiego-Wiśniewskiego, powiedział: “tej jesieni pokażemy, że sięgać gwiazd to nie jest pusty slogan”. No i okazało się, że jednak jest. Bo choć po zakończeniu misji naszego astronauty jesteśmy na każdym kroku przekonywani, jak ważna jest polska nauka i jak świetlana przyszłość przed nią stoi, to jak przychodzi co do czego, to okazuje się, że w 2026 r. czeka ją najniższe finansowanie w stosunku do PKB w XXI wieku — mówi Wójcicki w wypowiedzi dla “Faktu”.

Radioteleskop RT4 jest jednym z najważniejszych ośrodków polskiej astronomii, tak bardzo cenionej na świecie. To też jedyny tego typu instrument w naszym kraju i ucinanie na niego finansowania to zwykła kpina z nauki

Według danych zespołu RT4, spośród 186 złożonych wniosków pozytywnie oceniono aż 175, lecz środki przyznano tylko 11 projektom. RT4 mimo świetnych recenzji i wpisu na mapę infrastruktury badawczej — nie dostał nic.

To oznacza przerwanie wieloletnich badań, m.in. obserwacji obłoków protogwiazdowych czy monitorowania szybkich błysków radiowych. Naukowcy ostrzegają, że może dojść do rozpadu zespołów badawczych, które przez lata współpracowały w międzynarodowych projektach.

Władze Uniwersytetu Mikołaja Kopernika już wcześniej alarmowały o kryzysie. Rektor wspominał o trudnej sytuacji RT4 podczas inauguracji roku akademickiego, lecz — jak przyznano — temat nie wzbudził większego zainteresowania.

Senat uczelni przyjął specjalną uchwałę, a Instytut Astronomii UMK wystosował pismo do ministerstwa z prośbą o zmianę decyzji.

RT4 to największy radioteleskop w Polsce. W 2020 r. przeszedł modernizację, a w 2024 r. trafił na okładkę prestiżowego magazynu “Nature Astronomy”. Mimo międzynarodowego uznania i najwyższej oceny ekspertów, może zostać wyłączony.

Zespół RT4 napisał w mediach społecznościowych:

“Być może to nasz ostatni wpis. Dziękujemy wszystkim, którzy z nami pracowali. #RatujmyRT4”.

Decyzja Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego o braku finansowania RT4 wywołała falę krytyki w mediach społecznościowych — posłowie Adrian Zandberg i Sławomir Mentzen nie kryli swojego oburzenia w wypowiedziach na platformie X.